SONGKET & BATIK: TEORI MEMBUAT CORAK DAN REKAAN

Corak dan rekaan merupakan satu bidang penting dalam menghasilkan sesuatu karya seni. Pada dasarnya, tanpa corak dan rekaan, hasil seni baik yang tradisional mahupun yang mengikut zaman akan tidak terhasil. Kegiatan ini memberi peluang kepada kita untuk memahami pelbagai cara dalam menghasilkan corak dan mengaplikasikannya menjadi suatu rekaan lain. Corak dan rekaan dapat dipadankan kepada mana-mana hasil daripada bidang kegiatan lain seperti binaan, kraf dan sebagainya (Kementerian Pelajaran Malaysia, 2002). Dalam Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2008), corak membawa maksud ragi atau bunga-bungaan pada kain (barang anyaman, tenunan dll) manakala rekaan membawa maksud buatan dan ciptaan. Dari sudut Pendidikan Seni pula, corak merupakan susunan motif sama ada secara teratur, terancang atau secara bebas (Mohd Zaihidee Hj Arshad, 2007). Motif pula membawa maksud sesuatu yang dijadikan dasar atau corak pada lukisan (ukiran dll) (Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka, 2008), manakala menurut Mohd Zaihidee Hj Arshad (2007) motif ialah sama ada rupa atau bentuk asas dalam satu-satu rekaan atau gubahan.

Motif dan Sumber Motif

Kita tahu, sejak dari dahulu lagi, motif sesuatu corak terhasil adalah daripada pengamatan pereka-perekanya. Seni melayu misalnya mendapatkan sumber motif dari alam flora seperti bunga, pucuk, daun, ranting dan sebagainya. Ini semua adalah berdasarkan pengamatan orang dulu-dulu dalam menghasilkan sesuatu corak dan rekaan. Seringkali sumber sesuatu motif diilhamkan daripada alam semulajadi (bunga, siput, kayu, serangga dan haiwan), bahan buatan manusia (kerusi, meja, rumah dan gunting), geometri (bulat, segi tiga dan segi empat) dan rupa barangan kraf tradisional (wau, gasing dan keris) (Zulkifli Yaakob & Mohd. Jamel Ismail, 2007). 

Jenis-jenis Motif dalam Membuat Corak dan Rekaan

Motif terbahagi kepada dua jenis iaitu motif organik dan motif geometrikal. Motif organik merupakan motif yang diilhamkan daripada sumber alam seperti hidupandan bahan semulajadi manakala motif geometrikal diilhamkan berdasarkan bentuk-bentuk geometri. Jenis-jenis motif dalam membuat corak dan rekaan ini boleh didapati daripada rupabentuk daripada alam ciptaan ilahi (Buah Mangga, Daun Siti Fatimah, Bunga Teratai dan Bunga Mawar), rupa bentuk geometri (Segiempat, Bulat, Bujur, Segitiga dan geometri lain) dan rupabentuk kraf tradisiomal (Mohd Zaihidee Hj Arshad, 2007).

Corak dan Penghasilan Corak

Corak terdiri daripada struktur susunan ulangan berdasarkan motif dibuat secara terkawal atau bebas. Corak terdiri daripada Corak Terancang dan Corak Tidak Terancang (Zulkifli Yaakob & Mohd. Jamel Ismail, 2007). Di alam Melayu Corak Tradisi pula telah lama dihasilkan dan kekal hingga ke hari ini (Haziyah Hussin, 2000). Corak dapat dihasilkan daripada pelbagai teknik dan cara. 

Corak Terancang dibuat menggunakan motif yang disusun dengan teratur dan dalam susunan tertentu. Motif ini menghasilkan corak yang mempunyai pelbagai jenis susunan, termasuk penggunaan garisan grid dalam penghasilan corak. (Mohd Zaihidee Hj Arshad, 2007). Corak Terancang dapat dihasilkan melalui kaedah lukisan, catan, cetakan, capan, lipatan dan guntingan, resis, kolaj dan kaligrafi (Kementerian Pelajaran Malaysia, 2002).

Corak Tidak Terancang dihasilkan secara bebas tanpa mempunyai motif tertentu. Ia boleh dihasilkan  dengan cara seperti merenjis, meniup, mengayak, menggolek dan sebagainya (Mohd Zaihidee Hj Arshad, 2007). Corak Tidak Terancang dapat dihasilkan melalui kaedah pualaman, tiupan, titisan, ikatan dan celupan, renjisan dan percikan, tarikan dan lipatan (Zulkifli Yaakob & Mohd. Jamel Ismail, 2007)

Corak Tradisi mempunyai motifnya tersendiri dan mempunyai nama-nama tertentu yang berunsur tradisi. Contoh corak tradisi adalah seperti Corak Bunga Buluh, Corak Bunga Kiambang dan Corak Pokok Rebung (Mohd Zaihidee Hj Arshad, 2007).

Jenis-jenis Susunan dalam Corak dan Rekaan

Terdapat beberapa jenis susunan dalam corak dan rekaan iaitu Corak Ulang Sekata, Corak Berpusat, Corak Cerminan, Corak Bertindih (Bertimbal), Corak Berselang-seli, Corak Batu Bata, Corak Beralaun (Berombak), Corak Penuh, Corak Turun Satu Suku, Corak Turun Tiga Suku, Corak Separa, Corak Sisik Ikan, Corak Tampak Catur (Tampak Dam), Corak Siku Keluang, Corak Orgee, Corak Tunggal, Corak Sendeng, Corak Jidar dan Corak Berjalur (Zulkifli Yaakob & Mohd. Jamel Ismail, 2007).

Teori ini membolehkan kita mengenali dan mengkaji pelbagai corak dalam alam dan kehidupan seharian. Ia juga menegaskan kegiatan mengenal motif dan olahannya untuk menghasilkan rekaan corak tertentu di alam Melayu. Melalui kegiatan ini memberi peluang kepada kita membuat rekaan corak tidak terancang, corak terancang dan juga corak tradisional dengan teknik tertentu (Kementerian Pelajaran Malaysia, 2002).